Gewone mensen onder buitengewone omstandigheden

Editie: Week 18, Jaargang 23 |

Op 29 maart 1939 wordt de Delftse luchtafweerdienst plechtig geïnstalleerd op de Markt. De aanstaande soldaten, 180 in getal, gingen gekleed in burgerkleding, met een rood-wit-blauwe band om hun arm. Later kregen ze een officiële uitrusting, compleet met helmen en gasmaskers. (foto: T. van der Reijken, Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie)

DELFT - Nog nooit werden de Delftse oorlogsjaren zo fraai in beeld gebracht: de mobilisatie, verwoestingen, verzet, gaarkeukens, voedseldroppings en bevrijdingsfeesten. Maar vooral: het dagelijks leven.

Foto’s uit de oorlogsjaren zijn schaars. Maar weinig mensen bezaten een camera. Foto- en ontwikkelmateriaal was haast niet te krijgen. Er gold een fotoverbod. En mensen hadden, zeker tegen het einde van de oorlog, wel iets anders aan hun hoofd. Toch zijn de laatste oorlogsmaanden in Delft uitgebreid vastgelegd. Dat is te danken aan de inspanningen van de foto- en filmdienst van de Binnenlandse Strijdkrachten, die 2500 foto’s maakte van Delft in oorlogstijd. De schrijnende beelden van honger, schaarste en voedseldroppings staan in ons collectieve heugen gegrift, evenals de uitbundige vreugde over de bevrijding door de Canadezen en de pijnlijke maatregelen tegen collaborateurs. Een selectie van deze foto’s verscheen kort na de bevrijding in Het Uur U. Een deel van deze foto’s heeft een nieuw leven gekregen in Delft 40-45, van Trudy van der Wees. In oktober gaf uitgeverij W|Books haar opdracht om een fotoboek samen te stellen over de Tweede Wereldoorlog, met de focus op het dagelijks leven. Dat bleek aanvankelijk een lastige opgave. Van de meidagen van 1940 zijn wel wat foto’s beschikbaar, maar van de periode tot september 1944 vrijwel niets. Dankzij tientallen Delftenaren die in hun oude fotoboeken zijn gedoken, kwam er veel nieuw materiaal boven water. En zo lukte het haar om een fascinerend bladerboek samen te stellen over het leven van gewone mensen onder buitengewone omstandigheden.

Stad op z’n kop
Het boek begint eind jaren dertig, wanneer Delft zich voorbereidt op een oorlog die er misschien wel, misschien niet komt. Net zoals andere steden worstelt de stad met de gevolgen van de crisis. De werkloosheid is hoog. Delftse industriëlen die ernstig rekening houden met een Duitse inval, richten al in maart 1939 een luchtafweerdienst op waarmee ze hopen hun bedrijven en de stad te beschermen tegen een luchtaanval. In 1939 zet de algehele mobilisatie de stad op zijn kop. Delft is een officieel mobilisatiecentrum. Dienstplichtigen arriveren met duizenden tegelijk per trein, bus of tram. Hier worden ze geregistreerd, gekeurd, ingedeeld, gekleed, bewapend en van een uitrusting voorzien. Openbare gebouwen worden gevorderd om de manschappen te huisvesten.

Sport als dekmantel
In de meidagen van 1940 zijn het de vrijwilligers van de Delftse luchtafweerdienst die zestien Duitse vliegtuigen uit de lucht schieten. Er vallen bommen op de Wippolder. Er arriveren vluchtelingen uit het gebombardeerde Rotterdam. Opnieuw worden er openbare gebouwen gevorderd. Dit keer om evacués op te vangen. Op 15 mei rijden de Duitsers Delft binnen. Aan het begin van de bezetting lijkt het allemaal nog wel los te lopen met alle Duitse geboden en verboden, maar vanaf 1941 worden de duimschroeven aangedraaid. Toch gaan veel zaken tijdens de oorlog ‘gewoon’ door. Er wordt bijvoorbeeld nog volop gesport, waarbij de in 1940 opgericht atletiekvereniging AV’40 als dekmantel dient voor illegale praktijken. In 1941 worden schoolmelk en schoolzwemmen ingevoerd. In 1942 gaat tabak op de bon en begint Jan van Egmond een tabaksplantage in zijn achtertuin aan de Oostsingel. In 1943 treedt Mies Jasperse in het huwelijk met Leen van Heusden. Textiel is op de bon. Haar trouwjapon leent ze voor een pond suiker en een pakje boter. Een Joods echtpaar laat zich begin 1944 fotograferen op hun onderduikadres, niet wetende dat ze een dag later zullen worden opgepakt. Het zijn deze snapshots die laten zien hoe burgers zich proberen te redden onder omstandigheden waar ze geen grip op hebben. Bij elke foto staat een korte tekst, waardoor het boek zich laat lezen als een indrukwekkend beeldverhaal over Delftenaren in oorlogstijd. 

Trudy van der Wees geeft op zondag 3 mei vanaf 14.00 uur een lezing over haar boek in café-restaurant Het Postkantoor aan de Hippolytusbuurt 14. Op dinsdag 5 mei signeert ze tussen 14.00 uur 15.00 uur haar werk bij boekhandel Huyser.

Download de laatste krant!

Energieweg 3
2627 AP Delft

T: 015 - 214 39 12
info@delftopzondag.nl