De buizen van ‘Warmtelinq’ langs de Provinciale Weg tussen Voorhof en Buitenhof, hoofdleiding straks van heet water uit het Rotterdamse havengebied. (Foto: Henk de Kat)
De buizen van ‘Warmtelinq’ langs de Provinciale Weg tussen Voorhof en Buitenhof, hoofdleiding straks van heet water uit het Rotterdamse havengebied. (Foto: Henk de Kat)

Deel 3 van serie artikelen over geothermie. De plannen voor Voorhof en Buitenhof: Ringleiding met aardwarmte naar buitenwijken

Algemeen

DELFT - ‘Van het gas af’ houdt in dat veel woningen, scholen en bedrijven gaan worden verwarmd met heet water. Grote vraag: hoe wordt dat water geproduceerd en hoe komt het in huis? Het zal per wijk, vaak zelfs per straat, of huizenblok of eigen woning verschillen. Afkoppeling van gas is het eenvoudigst in flatwijken als Voorhof en Buitenhof. De tekeningen voor een ringleiding met heet water naar deze Delftse buurten liggen kant en klaar. Toch is het ook daar nog geen uitgemaakte zaak.

Door: Henk de Kat en
Jolande van der Graaf

Nederland beleeft opnieuw een ommezwaai in de energievoorziening. Rond 1964 werd een massale overstap gemaakt van Limburgse steenkolen naar Gronings aardgas. Het was een enorme, infrastructurele klus. Niettemin verliep die ‘transitie’, zoals politici dat tegenwoordig noemen, razendsnel. Binnen tien jaar later lagen er aardgasleidingen tot in vrijwel elke uithoek.

Nu is de politieke intentie dat in 2030 een op de vijf woningen in Delft is afgekoppeld van dat vorige eeuw nog zo welkome aardgas. En in 2050 moet heel de stad aardgasvrij zijn. Dat staat in het vorig jaar opgestelde Warmteplan van de gemeente, die daarmee het regeringsbeleid volgt. Uit deze tijdslijnen blijkt al dat de omwenteling van aardgas naar heet water – of naar een andere techniek – lang niet zo voortvarend zal verlopen als in de zestiger jaren. Toen was voor iedereen duidelijk wat er ging gebeuren. Kolenkachel het huis uit, schoon en makkelijk aardgas erin. Nu is een grote zoektocht gaande naar hoe je in een land met zoveel variatie aan bebouwing en landschap aan veel, en ook nog eens milieuvriendelijk geproduceerd heet water komt. Wat moet je accepteren, wat kun je zelf doen? Hoe krijg je heet water als warmtebron net zo gegarandeerd aan huis of bedrijf bezorgd, als aardgas? 

Dat het nog een grote zoektocht is, blijkt ook uit het huidige stadium van plannenmakerij rond Voorhof en Buitenhof. Van de al wat oudere stadsdelen zijn dat volgens de gemeente Delft de makkelijkste wijken voor een gezamenlijke overstap. De huurflats daar hebben centrale verwarming, en het idee is dat die ketels binnen drie jaar alleen een andere warmtebron hoeven te krijgen dan het Groningse aardgas. 

“Het gaat bij elkaar om 5.000 huurwoningen in Voorhof-Oost, Buitenhof-Noord, Gillisbuurt, het Rode Dorp, Mythologiebuurt, Reinier de Graaf buurt en de Verzetstrijdersbuurt”, vertelt Dennis Allard. Hij is projectleider bij NetVerder, dochterbedrijf van de Stedin Groep, en aangezocht door de gemeente om de afkoppeling van aardgas te regelen in die zeven wijkdelen. Het wordt het eerste grootschalige omwentelingsproject in de stad. Met ook nog als primeur dat Buitenhof en Voorhof samen de grootste Nederlandse wijk worden die dan op geothermie (aardwarmte) zal draaien. Want al is dat laatste nog niet officieel beklonken: verwarming met geothermie is hier wel de insteek. 

Plan is dat die twee buitenwijken een continue toevoer krijgen van water dat is verhit met warmte van 2,5 kilometer diepte onder de Delfgauwse woonwijk Emerald. Daar bevindt zich grondwater van 80 graden. Een consortium met daarin de TU Delft wil dat oppompen. De warmte ervan wordt in de al langer bestaande universitaire energiefabriek aan de Rotterdamseweg gebruikt om schoon water te verhitten. Voor de helft gaat dat hete geothermiewater dan naar de eigen TU-gebouwen en studentenwoningen op de campus, de andere helft naar de cv-ketels van Delftse stadswijken.

Allard toont met een filmpje dat het voor Voorhof en Buitenhof bestemde water via een geheel nieuwe ondergrondse ringleiding zal worden getransporteerd. Vanaf de warmtecentrale aan de Rotterdamseweg als vertrekpunt wordt die leiding eerst onder de Schie geleid. Daarna lopen de transportbuizen onder de Engelseweg en het Van Leeuwenhoekpark (gepland op het dak van de spoortunnel) naar de Neptunusweg en Minervaweg. Vervolgens gaan de heetwaterbuizen met steeds meer vertakkingen de twee buitenwijken in, zoals te zien op de illustratie.

De ringleiding krijgt een heenweg voor heet water, en een terugweg voor water dat na gebruik in de 5.000 flatwoningen is afgekoeld. Dit koudere retourwater wordt aan de Rotterdamseweg dan weer verhit met een nieuwe golf heet grondwater van onder Emerald. Bij elkaar wordt het een buizenstelsel van 16 kilometer lengte. NetVerder investeert in de aanleg van dit zogenoemde ‘warmtenet’, de gemeente Delft draagt bij met 3,8 miljoen euro aan voorfinanciering.

Dennis Allard van NetVerder: “Wij doen dit met zes partners, onder wie Duwo, Woonbron, Vidomes en Vestia. Die woningbouwcorporaties worden, in overleg met hun huurdersraden, de afnemers van het hete water. De andere partners zijn de gemeente en energiebedrijf Equans. Binnen dit samenwerkingsverband, ‘Open Warmtenet Delft’ genoemd, is NetVerder verantwoordelijk voor het ontwerp, de aanleg en de exploitatie van alle distributiesystemen, leidingen en equipment. Wij zijn niet verantwoordelijk voor de levering van warmte, dat is Equans.”

NetVerder heeft met de gemeente afgesproken dat nog dit jaar een aannemer wordt gezocht voor de aanleg van het heetwatercircuit tussen de Rotterdamseweg en de twee buitenwijken. Allard: “Het streven is om de eerste flats voor het stookseizoen van 2024 aan te sluiten. We verwachten tegen de zomer van 2023 het definitieve aanlegbesluit. Cruciaal is dan de vergunningverlening voor de ondergrondse ringleiding. Pas als dat rond is kunnen we beginnen.”

Tot zover de infrastructuur. Ook op andere vlakken moet nog veel worden beklonken. Alles is weliswaar gericht op geothermie als bron voor heetwaterlevering aan Voorhof en Buitenhof, een contract ligt er nog niet. Geothermie Delft wil wel graag die aardwarmte uit Delfgauw leveren. Sterker: afzet van heet water in de Delftse wijken is financieel gewoon hard nodig om het kostbare winningsplan in Delfgauw überhaupt te kunnen betalen. Geothermie Delft is een consortium van de TU, staatsenergiebedrijf EBN en twee commerciële partijen: Shell en operator Aardyn. De laatste is een dochterbedrijf van de Franse energiereus Engie, net als energieleverancier Equans die het hete water gaat bezorgen in beide hoven.

Wat ook nog meespeelt, is dat Voorhof en Buitenhof niet gegarandeerd zijn van warmte indien geothermie de enige bron is. Bij de TU Delft wordt gesteld dat oppompen van heet water van kilometers diepte veilig kan, en op zich betrouwbaar is, maar er kleven ook onzekerheden aan. Geothermie is mijnbouw, er kan ondergronds wat mis gaan. Zo’n installatie moet bovendien af en toe in onderhoud. Liefst ’s zomers, maar hoe krijg je in een stadswoning dan toch warm afwas- en douchewater? Daarbij: Staatstoezicht op de Mijnen en TNO durven over elke geothermiebron in Nederland op dit moment geen langer bestaan te voorspellen dan ongeveer 30 jaar, hoe optimistisch Delftse wetenschappers ook zijn.

Er zal minimaal één rotsvaste backup moeten zijn voor de zomerse onderhoudsbeurt, en voor onverhoopte uitval van de diep gelegen winput van aardwarmte. Dennis Allard bevestigt: “Leveringszekerheid van heet water is een essentiële voorwaarde voor de corporaties en hun huurders om aan te sluiten op de ringleiding, het warmtenet naar Voorhof en Buitenhof. Die zekerheid moet te allen tijde zijn geregeld.” 

De meest voor de hand liggende backup kan komen uit die universitaire energiecentrale aan de Rotterdamseweg, waar straks dus ook de aardwarmte uit Delfgauw binnenkomt. In dat gebouw huist al jaren een zogeheten ‘warmtekrachtcentrale’, die stroom en elektriciteit opwekt voor de TU-campus. Allard beaamt: “Die kan mogelijk als backup gaan fungeren voor Voorhof en Buitenhof.” 

De bedoeling is dat de warmtefabriek aan de Rotterdamseweg zelf ook gebruik gaat maken van geothermisch water uit Delfgauw, zodra dat kan. Maar bij een onderbreking van de aardwarmtewinning moet deze TU-centrale zowel voor verwarming van de eigen campus als voor Voorhof en Buitenhof weer teruggevallen op aardgas.

De noodzaak van een goede backup speelt eveneens bij de geothermie-installaties van grote tuinders rond Delft, die behalve hun kassen inmiddels ook enkele woonwijken voorzien van opgepompte aardwarmte. Als bredere oplossing wordt in Haaglanden nu gewerkt aan het zogenoemde Rotonde-plan. Dat moet een uitgebreid stelsel worden van warmteleidingen met hoofdbuizen en steeds fijnmaziger vertakkingen. Net als nu met aardgas, maar dan met heet water uit diverse bronnen. Opzet is dat warmtetoevoer naar woonwijken in een gasvrije toekomst regionaal betrouwbaarder wordt. Kan één bron even geen heet water leveren, dan wordt een andere leverancier ingeschakeld, is het idee.

Al maanden lang is in Delft en Rijswijk een belangrijke hoofdleiding in dat Rotonde-concept te zien. Dat zijn de grote buizen langs de Provinciale Weg en de Prinses Beatrixlaan. Ze worden aangelegd door ‘Warmtelinq’. Die organisatie regelt alleen de transportbuizen. Heet water moet komen uit de Rotterdamse haven, waar bedrijven veel ‘restwarmte’ hebben die nu de lucht of de zee in gaat. Als de woningcorporaties van Buitenhof en Voorhof van die industriële warmte gebruik willen maken als een backup voor geothermie-water, dan zal energieleverancier Equans daarover contracten moeten sluiten met havenbedrijven, aldus Allard. 

Kanttekening: ook het restwarmte-water via ‘Warmtelinq’ is van fossiele herkomst (aardgas of stookolie). Ook daarom is een deel van de Haagse gemeenteraad nog niet happig om hier op aan te haken. Wel kan op de duur deze Rotonde-hoofdleiding worden gevoed met heet water dat milieuvriendelijk is geproduceerd, met wind en zon, of nog later met waterstof en wellicht zelfs schonere kernsplitsing in kleine reactoren. Maar zover is het nog lang niet. Voorlopig zijn alle vormen van een noodzakelijke backup tegen uitval van geothermie van fossiele aard.

Hoe staat het intussen met informatie aan en de inspraak van huurders over al dit soort zaken, en over wat dit praktisch betekent voor hen? Projectleider Allard: “De bewoners van Voorhof en Buitenhof - dus de huurders van de vier corporatiewoningen - worden uitgebreid geïnformeerd over de warmtetransitie. Voor hen en de corporaties is het ook van essentieel belang dat de warmte betaalbaar blijft, met behoud van comfort. Daar zijn binnen het samenwerkingsverband van Open Warmtenet Delft duidelijke afspraken over gemaakt. De huurders kiezen echter de warmtebron niet zelf. Dat doen de gebouweigenaren, de corporaties. Zij betrekken op hun beurt wel hun huurdersvereniging erbij. De woningcorporaties hebben zelf contact met huurders over alles wat er in, aan en rondom de woningen gebeurt.” 

De regering wil dat woningen eerst goed geïsoleerd zijn, voor ze van het gas af gaan. Hoe zit dat in Voorhof en Buitenhof, de Delftse koplopers in grootschalige afkoppeling? Allard: “Daarover zijn goede afspraken gemaakt met de woningbouwcorporaties, die al een aantal flats aan het verduurzamen zijn. Maar om hen de tijd te geven alle huurwoningen aan te passen, zal in het begin heet water worden geleverd van maximaal 90 graden. Geschikt voor de op dat moment nog minder geïsoleerde woningen. Het is de bedoeling dat alle huurhuizen in 2035 goed zijn geïsoleerd. Dan wordt de maximale temperatuur in de ringleiding verlaagd naar 70 graden.”

Wat gaan de huurders in Voorhof en Buitenhof betalen voor ‘van het gas af’? Allard: “Uitgangspunt is dat zij op het moment van omschakelen van gas naar heet water niet meer kwijt zijn dan in de oude situatie. Het is echter een lastig te beantwoorden vraag. Dat hebben we wel geleerd van de ontwikkelingen van het afgelopen jaar. De prijs voor geothermie verwarming is nu nog wettelijk gekoppeld aan de gasprijs. Zodra de regering dat loslaat, zal de prijs voor aardwarmte water naar verwachting minder schommelingen vertonen dan de gasprijs. Dus minder pieken en dalen.”

Ook dit derde artikel in een serie over geothermie werd mede mogelijk gemaakt door Media Fonds Delft en Delft op Zondag.

De geplande ringleiding voor heet geothermiewater (rode lijn) vanaf de warmtefabriek van de TU naar Voorhof en Buitenhof. Groen: vertakkingen naar woonblokken. Blauw: mogelijk latere uitbreidingen. Zwart: ‘Warmtelinq’, hoofdroute van Rotterdamse restwarmte. (Infographic: Aad Derwort)