Pum van IJssel (zittend) bekijkt de struikelstenen in de Choorstraat waarmee zijn ouders herdacht worden. (Foto: Hans Roode)
Pum van IJssel (zittend) bekijkt de struikelstenen in de Choorstraat waarmee zijn ouders herdacht worden. (Foto: Hans Roode) Foto: HANS ROODE

Herdenkingsstenen zijn een herinnering, maar ook een waarschuwing

Algemeen

DELFT - “Zolang je naam genoemd wordt, ben je niet vergeten.” In de synagoge aan de Koornmarkt werden maandagmiddag namen genoemd. Namen van Joodse Delftenaren die in de Tweede Wereldoorlog weggevoerd werden en nooit meer terugkwamen. Op diverse locaties in de stad werden afgelopen maandag 28 juni herinneringsstenen, ‘Stolpersteine’ gelegd.

Door Esdor van Elten

Eén voor één werden ze genoemd. Families, met doodnormale namen. Met gewone beroepen. De familie Van Dijk en Van Hoorn uit de Julianalaan. De families Van der Stam, Van IJssel, Kooperberg en De Roode, bewoners en ondernemers in de Choorstraat. De andere familie Van der Stam uit de C. Fockstraat, de familie De Roode uit de Celebesstraat, en de twaalfjarige Betty Springer uit Amsterdam, die min of meer toevallig bij een inval in het huis van verzetsstrijders op de Spoorsingel werd gearresteerd. Nabestaanden of mensen uit hun directe kring vertelden iets over deze families. Hun werk, hun ambities en hun creativiteit. Maar ieder verhaal eindigde onherroepelijk op dezelfde manier: vermoord. Vergast. Omgebracht. Omdat ze Jood waren.

Gewone stadgenoten
“Nog altijd verbijsterend”, zei burgemeester Marja van Bijsterveldt, die eveneens benadrukte dat het hier om hele gewone mensen ging. Mensen, in de samenleving, die hier gewoon lééfden. Een slager, een hoedenmaker, ‘Oom Sally met zijn ‘peperautootje’. Slechts enkele van de in totaal 142 Delftenaren die door het naziregime werden weggevoerd.“Op ons als stad, rust de zware plicht om de herinnering aan deze stadgenoten te bewaren”, aldus de burgemeester. Dat gebeurt deze dag in de verschillende straten met het leggen van herinneringsstenen: ‘Stolpersteine of ‘struikelstenen’, voor de huizen van de slachtoffers. Tweeëntwintig in totaal. Stichting Herinneringsstenen Delft zocht zorgvuldig uit waar de slachtoffers woonden en spoorde, voor zover mogelijk, nabestaanden op. Zoals Pum van IJssel, die zelf de oorlog overleefde doordat hij kon onderduiken. “Een bijzondere dag”, noemt hij deze dag, waarop zijn vader en moeder hun herdenkingsplek krijgen. Voor hem, en vele anderen, zijn de gebeurtenissen uit de oorlog geen ver verleden, maar dagelijkse werkelijkheid. Door het plaatsen van de herinneringsstenen hoopt de stichting een stukje van die werkelijkheid zichtbaar te maken voor alle mensen die de stenen passeren. “Sta even stil. Buig je hoofd. En denk aan wat er gebeurd is”, aldus voorzitter Adrie Dumaij. De herinnering moet ook levend blijven voor de nieuwe generaties. Reden waarom de stichting hoopt om Delftse scholen te gaan betrekken bij de jaarlijkse Internationale Poetsdag van de Stolpersteine, die inmiddels in meer dan 1600 plaatsen, door heel Europa te vinden zijn.

Ontnuchterend
Is dat nodig? Bij het verlaten van de synagoge aan de Koornmarkt passeren de genodigden vier gewapende leden van de Koninklijke Marechaussee, die het gebouw tijdens de plechtigheid bewaakten. Een ontnuchterend bewijs dat ook nu, meer dan 75 jaar na de Tweede Wereldoorlog, een Joodse bijeenkomst mogelijk gevaar loopt. In gedachten echoën de woorden van Jan Paul Peters, secretaris van de stichting tijdens de welkomsttoespraak. “De struikelstenen liggen er als herinnering, maar  zijn tegelijkertijd een waarschuwing, die helpt te herinneren waartoe racisme en anti-semitisme kan leiden.”

Gedenken
Stolpersteine zijn het geesteskind van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Hij wil in iedere plaats in Europa waar Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog opgepakt zijn een gedenksteen neerleggen met de naam, geboortedatum, deportatiedatum, plaats en datum van het overlijden van de betreffende persoon. Overal in Europa en ook in een aantal plaatsen in Nederland vind je deze herinneringsstenen. “Het is een eerbetoon waarbij je je letterlijk moet buigen om het te zien”, aldus Adrie Dumaij, voorzitter van Stichting Herinneringsstenen Delft, de initiatiefnemers van de steenlegging in onze stad. Vorig jaar legde Gunter Demnig de eerste Delftse Stolperstein aan de Rotterdamseweg. Hij was deze week niet in de gelegenheid dat zelf te doen.