365 dagen Delft: Toveren met licht

Wekelijks presenteren Ingrid van der Vlis en Gerrit Verhoeven hier een archiefschat. Nieuwsgierig geworden? Op www.stadsarchiefdelft.nl verschijnt zelfs dagelijks een nieuw verhaal, 365 dagen lang!

Christiaan Huygens houdt zijn kinderen al in de zeventiende eeuw zoet met een zelf uitgevonden laterna magica. Technische vernieuwingen zorgen ervoor dat de toverlantaarn in de tweede helft van de negentiende eeuw echt populair wordt. Volksopvoeders zijn ook enthousiast: hiermee kunnen ze veel mensen tegelijk een deugdzame voorstelling voorschotelen. Dat laatste is koren op de molen van Agneta en Jacques van Marken. De personeelsfeesten van de Gistfabriek zijn befaamd, evenals de avonden voor de arbeiders in De Gemeenschap, het verenigingsgebouw in het Agnetapark. Vaste prik bij zulke gelegenheden is een voorstelling met de toverlantaarn. Van Marken koopt komische series aan, maar investeert ook in plaatjes over kunst en architectuur. Hij hoopt hiermee zijn arbeiders nieuwe kennis bij te brengen, een streven waartoe hij ook een ruime bibliotheek inricht. Naar verluidt verzamelt Van Marken een collectie van zo'n 2500 glasplaten voor de toverlantaarn. Een groot deel hiervan ligt nu bij het Stadsarchief. Van Marken is ook commercieel geïnteresseerd. In 1897 rijdt een reclamekaravaan door de omliggende dorpen van Delft. Het is een kar met daar bovenop een toverlantaarn. Op de dorpspleinen kunnen toegestroomde nieuwsgierigen de gekleurde beelden zien die op een groot wit doek worden geprojecteerd. Van Marken tovert grappige vertellingen tevoorschijn, maar toont ook plaatjes van hardwerkende arbeiders in de Gistfabriek, van vrolijke optochten in het Agnetapark en van de coöperatieve winkel. Het archief bezit honderden toverlantaarnplaatjes uit zijn collectie. Daarbij zitten series als de 'Belevenissen van stoffenhandelaar John Gilpin', naar een gedicht uit 1782. Mooie felle kleuren en keurig vermaak voor de arbeiders, maar niet per se uniek. Ook de leerzame reeksen springen er niet uit. Er was een levendige handel in dergelijke toverlantaarnseries. Veel interessanter zijn de reclamebeelden die Van Marken liet maken. Het Agnetapark, de fabriek, arbeiders aan het werk en dat allemaal in kleur. Het lijkt ook nu nog tovenarij, zo zie je het negentiende-eeuwse Delft maar zelden.