De zorgrobot rukt op, maar heeft nog flinke beperkingen

In de toekomst zal de robot in steeds meer sectoren belangrijk worden. Ook in de zorg. Sterker nog, op steeds meer plekken in de zorg zíjn ze er al. Maar welke rol gaan deze mechanische helpers precies spelen?

De meeste mensen zullen bij het begrip 'zorgrobot' vooral denken aan een kunstmatige 'zuster' aan het bed. Maar robotisering in de zorg is veel breder en al volop aan de gang. Zo bestaan er speciale apotheekrobots, waardoor de opslag en logistiek van medicijnen helemaal automatisch geregeld wordt en de baliemedewerkers dus meer tijd hebben om de klanten te woord te staan.
In sommige ziekenhuizen wordt al gewerkt met operatierobots, zoals in de oogchirurgie; de door TU Eindhoven ontwikkelde Preceves kan netvliesoperaties uitvoeren zonder te trillen, wat de nauwkeurigheid en precisie ten goede komt. In september vorig jaar voerden plastisch chirurgen van Maastricht UMC de eerste geslaagde operatie uit met een operatierobot van Microsure, die speciaal ontwikkeld is om bloedvaten te hechten, zelfs kleine vaten van ongeveer een halve millimeter. Het Erasmus Ziekenhuis in Rotterdam werkt met de De Da Vinci robot: een op afstand bestuurbare operatierobot die zeer nauwkeurig werkt. Een operatie met de Da Vinci robot is in feite een kijkoperatie (laparoscopie) waarbij de Camera en 3 instrumenten door één operateur worden bediend. De robot neemt zelf geen beslissingen en voert dus geen zelfstandige handelingen uit, maar is wel een enorme hulp voor de arts, die zo met microchirurgische precisie kan opereren.

Huishoudrobots
Dit zijn hoog gespecialiseerde robots met een hele specifieke toepassing, maar binnen de zorg kun je ook robots van algemenere aard inzetten. Denk aan de huishoudrobots die je nu af en toe al tegenkomt: de automatische stofzuiger en de automatische grasmaaier. Inzet van dergelijke robots verhogen de zelfstandigheid van mensen en kunnen er bijvoorbeeld voor zorgen dat zij langer thuis kunnen blijven wonen.
Er zijn al robots in ontwikkeling die ook andere huishoudelijke klussen kunnen overnemen: wassen en strijken bijvoorbeeld. Als het gaat om veiligheid zie je een overlap van de zogenaamde 'domotica', technologie in huis, en robotisering. Zo werken veel zorginstellingen al met sensoren in huis, die bijvoorbeeld kunnen registreren of iemand gevallen is, al dan niet in combinatie met camera's.

Zorgtaken verrichten
De helpende robothand aan bed of in huis blijkt nog best lastig te realiseren te zijn. Fysieke taken uitvoeren is moeilijk voor een robot. Een paar jaar geleden presenteerde de TU Delft bijvoorbeeld Eva: de zorgrobot die moest kunnen helpen bij kleine ondersteunende taken in huis. Voor het realiseren van Eva's taken stond de hulphond model, waarvan bewezen is dat ze de behoefte aan algemene thuiszorg kunnen verminderen.
Er zijn ook al robots op de markt die echte zorgtaken kunnen verrichten. Zo ontwikkelde Panasonic een robot die haren kan wassen: Met 16 vingers, wast de robot het haar en spoelt de shampoo weg met de behendigheid van de menselijke vingers. Ook heeft het bedrijf een bed ontwikkeld dat letterlijk assisteert bij het overbrengen van mensen vanuit bed in een rolstoel en omgekeerd.

Interactie
De robotisering in de zorg maakt juist flinke vorderingen op het gebied waar je dat niet zou verwachten: de interactie tussen mens en machine. Een van de meest bekende zorgrobots is bijvoorbeeld Zora. De naam staat voor Zorg, Ouderen, Revalidatie en Animatie. In Nederlandse zorginstellingen lopen er al meer dan honderd Zora's rond: Ze heeft een menselijke vorm (57 cm) en 25 graden bewegingsvrijheid. Met de vele sensoren in haar hoofd, handen en voeten kan zij luisteren, kijken en ook gesprekken met je voeren.
Paro, een soort robotzeehond, is al meer dan 200 keer ingezet, met name bij demente bejaarden, en boekt goede resultaten als het gaat om stressvermindering bij patiënten en zorgverleners. Paro reageert op aanrakingen en geluiden.
Het blijkt dat mensen zich verrassend gemakkelijk aan robots kunnen hechten. Een 'robothuisdier' lijkt dus één van de gemakkelijkste en tegelijkertijd effectiefste robots die je kunt inzetten in de zorg.

Therapie
En dan zijn er nog verschillende soorten therapierobots, zoals de Balrobot Fizzy die in januari bij de TU werd gedemonstreerd: Fizzy is een robotbal die kinderen met kanker stimuleert om meer te bewegen. Beweegt het kind naar Fizzy toe, dan rolt hij weg. Pakt het kind de bal op, dan vibreert die. Aait het kind de bal, dan knort of spint hij.
Fizzy doet ook wel een beetje denken aan de aloude Tamagotchi: als Fizzy te weinig aandacht krijgt gaat hij schudden. Fizzy kan zo dus fungeren als afleiding en als speelmaatje voor zieke kinderen.

Kinderschoenen
Hoe geavanceerd ook, uiteindelijk staat veel zorgrobotisering nog in de kinderschoenen en de tijd dat er een mechanische 'zuster' aan het bed komt te staan lijkt nog ver weg.
Toch gaan robots in snel tempo belangrijk worden in de zorg. We kunnen straks niet zonder, berekende bijvoorbeeld KPMG Health in augustus 2017. Zonder zorgrobot lopen in het jaar 2040 ruim 300.000 ouderen zorg mis. Met het verminderend aantal mensen in de zorg kunnen mensen straks slechts 80 miljoen van de in totaal ruim 180 miljoen uur benodigde zorg leveren, zo is te lezen op de site www.robotzorg.nl.
Een voorbeeld voor hoe de toekomst eruit kan zien is Japan: daar worden naar verwachting al in de komende jaren op grote schaal robots in de zorg ingezet. De vraag die natuurlijk blijft staan is: kan een robot echt een vervanging zijn voor een mens. En moeten we dat eigenlijk wel willen?