'Zakken veenbodem groter probleem dan effect van minder pompen DSM'

DELFT – "Het effect van hoger grondwater door de afbouw van waterpompen op het DSM-terrein zal zeker de eerste jaren gering zijn", meent wethouder Brandligt. Hij ziet een groter probleem, dat niks te maken heeft met die pompen-mindering: het gewoon wegzakken van bebouwde veengrond in vooral de Delftse binnenstad. "En dat gaat behoorlijk rap."

Door: Henk de Kat

De eerste pomp, van de 38 in totaal, is twee weken geleden uitgezet op het voormalige Gistfabriek-terrein. Een eeuw lang is hier dagelijks een massa diep grondwater opgezogen, van tientallen meters diepte en tot ver in de omtrek. Vanaf deze maand wordt er langzaam mee gestopt.

Al jaren woedt discussie, op basis van vele wetenschappelijke rapporten, over de effecten van het stilzetten van die pompen, nu DSM al dat koelwater niet meer nodig heeft. Maar de 51-jarige wethouder ir. Stefan Brandligt (GroenLinks, waterbeleid) toont zich daarover zeker voorlopig niet zo bezorgd, aangezien DSM in het verleden ook al eens 10 procent van de pompen tijdelijk dicht draaide: net zoveel als de definitieve afkoppeling dit jaar. "En daar hebben we nooit iets van gemerkt. We beschikken al heel lang over peilbuizen op veel plekken in de stad, en ook uit die gegevens blijkt dat er toen geen effect is geweest."

Hoewel daarover wel eens vragen rijzen in de stad, kijkt Brandligt liever niet meer achterom, naar hoe het politiek toch kon gebeuren dat de gemeente Delft nu alleen voor de taak staat om die grootschalige industriële waterwinning van 'de Gist' af te bouwen. De provincie was immers verantwoordelijk voor de vergunningverlening? Maar die vergat een contractbepaling voor Gist/DSM op te nemen over betaling van eventuele stopzetting, en kwam daarmee weg. Later trokken de Delftse buurgemeenten, en eind 2015 tenslotte ook het Hoogheemraadschap van Delfland hun handen af van Nederlands grootste waterwinningproject.

De wethouder was aanvankelijk bestuurlijk furieus dat daarmee alle verantwoordelijkheid voor de stopzetting op het bordje van Delft werd gelegd. Nu echter, op kalme toon: "We hebben juristen ingeschakeld, en die konden er ook niks tegen doen. De provincie en Delfland hebben nog wel meebetaald aan investeringen voor de afbouw van het pompen, maar uiteindelijk is het nu zoals het is. We moeten verder."

'Verder', dat is: vanaf nu elk jaar één tiende van de 38 diepwaterpompen op het DSM-terrein bij 't Haantje dichtdraaien. En elk jaar in drie kleinere stapjes, net voor de zomer. De gevolgen ervan voor het grondwater worden gemonitord met in totaal 168 peilbuizen in straten in heel de stad, en met een satelliet die om de 11 dagen overvliegt en in een straal van vijf kilometer rond 'Gist' eventuele hoogteverschillen registreert. "Maar als we er al iets van gaan merken, dan zal dat eerder in latere jaren zijn dan in het begin", veronderstelt Brandligt. "En als zich iets voordoet, dan gaan we niet eerder verder dan na onderzoek over wat er aan de hand is", zo beloofde hij eind afgelopen maand de gemeenteraad.

De wethouder reageert ook op een andere vraag die soms in Delft klinkt: "Waarom gaan we niet door met pompen, ook al kost dat 2,8 miljoen euro per jaar kost, in plaats van het risico te lopen dat huizen en gebouwen ontwricht raken?". Zijn antwoord: "Als we maar door blijven pompen betekent dat letterlijk water naar de zee dragen, en dat kost nog een behoorlijk sloot geld ook. En dat blijft dan ten eeuwige dagen doorgaan."

Het klopt, zegt Brandligt, dat de gemeente per jaar ook nog een half miljoen euro aan drainage gaat uittrekken om wateroverlast in Delftse straten weg te voorkomen. In de binnenstad, zoals de omgeving van het Rietveld, is die extra afvoer van hoog grondwater al aangelegd onder diverse straten. Ook in het Westerkwartier en langs de Olofsbuurt is of wordt ermee begonnen, en de uitbreiding van dat drainage-stelsel gaat nog jaren door. "Maar die drainage moest om andere redenen toch al worden aangelegd", stelt de wethouder. En dan komt hij op een in zijn ogen belangrijker punt van zorg.

"Want het hoofdprobleem in Delft is niet de afbouw van de grondwaterwinning bij DSM: dat effect zal uiteindelijk maar klein zijn. Nee, ons grootste probleem is het zakken van de bodem in de delen van de stad die op veen zijn gebouwd, zoals de omgeving van het Rietveld. Daar zakt de grond met een halve meter per eeuw. En dat is best veel, dat gaat behoorlijk rap."

Dat is geen toenemend probleem van Delft alleen, zegt Brandligt, maar van diverse steden in onder zeespiegelniveau gelegen westelijk Nederland, met z'n deels uit veen bestaande bodem. "Gouda spant daarin de kroon. En als de veenbodem zakt, dan komt het water hoger. Als je dan harder gaat wegpompen, dan zakt het veen nog sneller. Maar dit verschijnsel staat dus helemaal los van de afbouw van de waterwinning bij DSM."

"In de komende tien jaar zal dat zakken van veengrond nog niet echt parten spelen, mede dankzij de drainage die we nu aanleggen. Het is echter wel een echt een lastig punt, waarover we met andere steden, met Gouda als trekker, aan het overleggen zijn. Nu weten we het nog niet zo, maar over 25 tot 30 jaar moeten we wel hebben bedacht hoe we omgaan met deze continue bodemdaling. Er zijn in Delft noodoplossingen denkbaar, zoals het permanent dicht zetten van de stuwen die we jaren geleden al hebben aangebracht in grachten rond de binnenstad, en dan voortdurend het water uit dit gebied wegpompen. Dat kan, maar dan krijg je wel andere zorgen, zoals die van stilstaand water. Of kades verhogen, maar dat wordt ook een kostbare zaak."

Brandligt: "En dan probleem nummer twee, dat zijn de heftiger regenbuien die we kunnen verwachten als gevolg van klimaatverandering. Ook dat moeten we opvangen met drainage. Pas op de derde plaats komt de invloed van de afbouw van de grondwaterwinning. Dus de investering in drainage dient drie doelen: het toch al zakken van de veenbodem, het verwerken van zware regenval en tenslotte eventuele effecten van de maatregelen bij DSM."

De vraag resteert, hoe huiseigenaren met al deze perspectieven moeten omgaan. De wethouder erkent: "Als burger kun je het waterpeil niet beïnvloeden. Als huiseigenaar moet je er wel voor zorgen dat je woning waterdicht is: van boven, en van onder. Ik weet dat met name in de binnenstad kelders in het verleden al eens last hebben gehad van grondwater. Maar dat kwam dus niet door de afbouw van de grondwateronttrekking bij DSM. Het heeft er mee te maken dat sommige delen van de stad gewoon naar beneden gaan. Dan moet je ervoor zorgen dat je kelder bestendig is tegen grotere waterdruk."