75 jaar ná de bevrijding: januari 1946
DELFT - Maandelijks doet historicus Ingrid van der Vlis verslag van de gebeurtenissen in Delft van 75 jaar geleden. Hoe pakken de Delftenaren hun leven weer op na de Tweede Wereldoorlog?
Er knalt vuurwerk en er wordt getoost: 1946 gaat feestelijk van start. Er hangt vooruitgang in de lucht, met zichtbaar meer auto’s op straat. Maar er wordt ook nog vaak achteromgekeken – naar verloren geliefden en familie, of naar kwijtgeraakte bezittingen. Tot slot kunnen in Duitsland geboren Delftenaren helemaal nog niet vooruit. Zij moeten eerst bewijzen dat ze tijdens de oorlog loyaal waren aan hun nieuwe vaderland.
Gelukkig nieuwjaar
Delftse middenstanders adverteren in de laatste krant van 1945 met een lange lijst nieuwjaarswensen voor hun klanten. Zij kijken allemaal vooruit. Kledingzaak Van Uffelen blikt wel terug, maar met een knipoog: ‘1945 bracht u de vrede, 1946 brengt u naar wij hopen veel kleeding.’ Die wens komt nog niet direct uit. Textiel blijft ook dit jaar op de bon.
Waar wel steeds meer van komt, is gemotoriseerd verkeer. Vanaf januari arriveren er af en toe personenauto’s uit Amerika. De auto is een relatieve nieuweling, er zijn er in 1946 nog geen 100.000 in Nederland. Ter vergelijking: in 2020 waren dat er 8,7 miljoen. Toch zorgt ook dit bescheiden aantal voor problemen; weggebruikers zijn er nog nauwelijks aan gewend. Alleen al in januari 1946 krijgt de politie tien meldingen: vier aanrijdingen met een auto, drie keer panne, tweemaal een voertuig te water en één dodelijk ongeluk. Vier van de tien keer is er een militair voertuig bij betrokken; Canadese militairen bezitten het grootste wagenpark. Het is dan ook niet voor niets dat de ANWB verkeersborden in het Engels plaatst: Your girl friend knows that you can drive fast!
Zonder huis
Niet iedereen begint onbekommerd aan het nieuwe jaar. Joodse Delftenaren hebben vaak niets meer. Wie de hel van de concentratiekampen overleefde, trof bij terugkeer een andere bewoner in zijn huis. De bezetter verkocht de panden en roofde het huisraad. Deze transacties zijn inmiddels ongeldig verklaard en de overheid belooft rechtsherstel, maar in januari 1946 zijn de overlevenden nog lang niet allemaal gecompenseerd. De uit Theresienstadt teruggekeerde familie Waterman bijvoorbeeld kan niet in hun huis aan het Noordeinde terecht en woont nog steeds in het Gele Scheikundegebouw aan de Julianalaan. En de zoon van de vermoorde David Meijer is druk bezig om zijn vaders café op Voldersgracht 4 op zijn naam te krijgen – dat lukt hem pas in 1951.
Van Duitse komaf
Een andere groep Delftenaren zit eveneens klem: mannen en vrouwen die in Duitsland geboren zijn. Ze moeten in januari een verzoekschrift indienen voor een verblijfsvergunning. Door hun Duitse paspoort zijn ze bij voorbaat verdacht. Dat ondervindt het gezin van Emil Kaiser, een man die tijdens de Eerste Wereldoorlog de Duitse militaire dienst verliet en met een Delftse vrouw trouwde. In 1925 kwam hij bij machinefabriek Reineveld terecht, later werkte hij bij Wilton Feijenoord in Schiedam. De Duitsgezinde leiding ontsloeg hem omdat hij te kritisch was.
Het gezin voelt zich door en door Nederlands; Kaiser steunt het verzet en weet als Duitse onderdaan onder zijn dienstplicht uit te komen. Zijn in Delft geboren en getogen zoons moeten wél komen opdraven. Een van hen deserteert, waardoor de rest van het gezin moet onderduiken. Aan de Nederlandse loyaliteit hoeft niemand te twijfelen. Toch zijn de Kaisers in januari nog niet klaar voor een nieuw begin. Hun andere zoon zit nog als krijgsgevangene in Engeland. Hij had zich in 1944 aan de Amerikanen overgegeven, maar wacht nog altijd op toestemming om naar Delft te mogen terugkeren.
Volg het nieuws van 75 jaar geleden op de voet: iedere dinsdag een nieuw Bevrijdingsbulletin op www.stadsarchiefdelft.nl/uitgelicht/bevrijdingsbulletins