75 jaar ná de bevrijding: september 1945
DELFT - Maandelijks doet historicus Ingrid van der Vlis verslag van de gebeurtenissen in Delft van 75 jaar geleden. Hoe pakken de Delftenaren hun leven weer op na de Tweede Wereldoorlog?
Zuiveren en saneren, daar draait het deze maand om in Delft. Van het letterlijk schoonmaken van de kustlijn tot het juridisch beoordelen van ‘foute’ stadsbewoners, studenten incluis. Die sanering leidt tot richtlijnen, maar ook tot scheidslijnen. En alsof dat alles nog niet genoeg is, moeten aan het eind van de maand ook de vertrouwde bankbiljetten eraan geloven.
Mijnen ruimen
Tijdens de oorlog plaatste de bezetter ongeveer 1,8 miljoen mijnen in ons land om een vijandelijke aanval af te weren. Het merendeel hiervan ligt aan de kust, de rest bevindt zich langs de grens met België. Er zijn Nederlandse oorlogsvrijwilligers die deze nazomer meehelpen om de landmijnen en granaten weg te halen, maar het merendeel van de mijnenruimers doet dit onvrijwillig. Zo’n 7000 Duitse krijgsgevangenen mochten op 5 mei niet terug naar die Heimat. Zij werken verplicht mee aan de ontmanteling van de door hen zelf aangelegde mijnenvelden. In Delft verblijven in september 500 Duitse krijgsgevangenen in de hbs aan de Mijnbouwstraat. Onder begeleiding van Engelse soldaten gaan zij dagelijks naar de Zeeuwse kust en de Hollandse eilanden om daar puin te ruimen. Dat klinkt misschien logisch, maar het gaat tegen alle internationale regels in. Krijgsgevangenen mogen geen dwangarbeid verrichten en zeker niet in zo’n gevaarlijke situatie. Bij de opruimwerkzaamheden sterven in totaal ongeveer 50 Nederlandse mannen en ruim 200 Duitse krijgsgevangenen. Nog eens honderden raken ernstig gewond.
Eerste doodstraf
Delft beleeft op 4 september een wrange primeur. De eerste ter dood veroordeelde Nederlandse collaborateur komt hier uit de stad. Deze Delftse werkman heeft bij een NSB-rechercheur enkele Joden en hun helpers aangegeven; zij hebben de oorlog niet overleefd. Hij hoort zijn straf bij het bijzondere gerechtshof in Den Haag, een speciaal opgetuigde rechtbank in paleis Kneuterdijk. De andere veroordeelden krijgen celstraffen van 5 tot 20 jaar, en één man wordt vrijgesproken; hij blijkt toch geen verrader te zijn. De straffen lopen ver uiteen. Dat komt omdat deze eerste processen vooral bedoeld zijn om een strafmaat te stellen, de kopstukken komen pas later aan de beurt.
Getekend of niet?
Ook de Technische Hogeschool haalt deze maand de landelijke kranten. De zuiveringscommissie bepaalt namelijk dat liefst 877 studenten voorlopig niet welkom zijn. Hun fout? Zij hebben in 1943 een loyaliteitsverklaring getekend. Die verklaring was meteen al een groot twistpunt. Niet tekenen was principieel zuiver, maar betekende dat je moest onderduiken om aan de Arbeidsinzet te ontkomen. Dit probleem speelde in alle universiteitssteden, maar alleen in Delft raadde de leiding van de Hogeschool de studenten aan om wél te tekenen. En dat vertaalt zich in september 1945 dus in honderden studenten die zich moeten verantwoorden, terwijl slechts een handjevol hoogleraren op non-actief wordt gezet.
Bergen geld
Wie niet studeert en ook geen misstap heeft begaan, komt eind september toch met zuivering in aanraking. Vanaf 26 september vindt er een massale geldsanering plaats: al het papiergeld verliest zijn waarde. Op de Oude Delft staan mensen rijen dik om hun geld in te leveren bij één van de daar gevestigde banken. Om deze wisselweek goed door te komen, mag iedereen 10 gulden aan nieuw geld aanschaffen: het Tientje van Lieftinck – genoemd naar minister van financiën Piet Lieftinck. Na controle op woekerwinsten en achterstallige belastingplicht worden de rekeningen vrijgegeven. Tot die tijd moeten de Delftenaren het zuinig aan doen. Soms jarenlang, want pas in 1952 is de geldzuivering volledig afgerond.
Volg het nieuws van 75 jaar geleden op de voet: iedere dinsdag een nieuw Bevrijdingsbulletin op www.stadsarchiefdelft.nl/uitgelicht/bevrijdingsbulletins
