Blauwalg: voorlopig houden we er nog wel last van

DELFT – Een snikhete dag. Maar zorgeloos een duik nemen in de Grote Plas in De Delftse Hout is er niet bij, want er wordt gewaarschuwd voor blauwalg. Waarom is dit probleem zo hardnekkig, en is er nou echt niets aan te doen?

Door Esdor van Elten 

“Een simpele oplossing is er niet”, zegt Thecla den Hoed van het Hoogheemraadschap van Delfland. “Bestrijding van blauwalg is een zaak van lange adem.” Maar het is niet zo dat je er helemaal niets tegen kunt doen. Er wordt veel onderzoek naar blauwalg gedaan en er wordt op verschillende manieren geprobeerd de bacterie te bestrijden. Met wisselend, en meestal slechts tijdelijk succes.

Oeroud
Blauwalg is dan ook een tegenstander van formaat. Blauwalgen zijn om te beginnen helemaal geen algen. Het zijn zogenaamde cyanobacteriën en ze zijn oeroud: ze behoren tot de eerste organismen op aarde. Ze zijn ook nuttig, want ze produceren zuurstof. “Blauwalg is altijd aanwezig in natuurwater”, aldus Den Hoed. “In kleine hoeveelheden is dat geen probleem, maar in de zomer groeit het organisme zo snel dat het problemen kan geven. Wie in met blauwalg vervuild water gaat zwemmen kan huiduitslag, hoofd- en buikpijn krijgen.” Dat is meestal zo in de zomer, als het water opwarmt, maar warm water is eigenlijk niet de voornaamste oorzaak: Blauwalgen leven van licht, koolstofdioxide en in water opgeloste voedingsstoffen.

Voedselrijk
En in die laatste zit vaak het probleem: “In het hele gebied van Delfland, maar ook elders in Nederland, is het oppervlaktewater te voedselrijk”, legt Den Hoed uit. Dat overschot aan voedingsstoffen (nutriënten) wordt onder meer veroorzaakt door lozingen uit de industrie, huishoudelijk afvalwater/ riooloverstort en mest (afspoeling van landbouwpercelen). Omdat blauwalgen nauwelijks gegeten worden door waterdieren, ontstaat er bij toenemende beschikbaarheid van nutriënten in het water al snel een sterke blauwalgengroei. En op plekken waar gerecreëerd wordt is dat dus een probleem. “De waterschappen in Nederland hebben de taak om gedurende het zwemseizoen (van 1 mei tot 1 oktober) de waterkwaliteit op officiële zwemwaterlocaties te controleren op blauwalg en bacteriën”, legt Den Hoed uit. “Onze bevindingen geven wij door aan de omgevingsdienst en die zorgt dat de zwemmers op tijd worden geïnformeerd. Dat is een mooi systeem: zo weet je als zwemmer op een officiële zwemwaterlocatie waar je aan toe bent. Op www.zwemwater.nl kun je zien dat door de huidige omstandigheden (heel warm, lang droog) in Zuid-Holland op heel veel plekken een waarschuwing geldt voor blauwalg of een negatief zwemadvies.”

Iedere plas anders
Maar dat negatieve advies, daar zit een zwemmer op een warme dag niet op te wachten. Is er niet méér dat het waterschap kan doen? “Dat proberen we zeker”, aldus Den Hoed. “Maar er is niet één remedie. Iedere plas is anders. Daarom maken wij eerst een zogenaamde watersysteemanalyse. Als daaruit blijkt dat er structurele maatregelen zijn die wij kunnen nemen om blauwalgbloei af te remmen maken wij een plan van aanpak.
In de Delftse Hout hebben wij een combinatie van maatregelen ingezet: Zo hebben we nieuwe waternatuur (natuurvriendelijke oevers en drijvend groen) toegevoegd dat kan fungeren als concurrent voor voedingsstoffen voor de blauwalg. Het drijvend groen maakt onderdeel uit van de nieuwe waternatuur. Wij konden langs de kanten van de plas namelijk minder nieuwe natuur aanleggen dan wij wilden. Het drijvend groen is een echte innovatie en voegt zowel boven als onder water natuur toe en dat is goed voor de waterkwaliteit en de biodiversiteit. Onder het groen kunnen vissen zich verschuilen, er hangen mosseltouwen en bovenop het groen groeit van alles. Verder is de doorstroming verbeterd en zijn de zijarmen gebaggerd, waar blauwalg vaak ontstond. De gemeente Delft heeft het groenbeheer aangepast, want minder blad in het water betekent: minder voedingsstoffen.

Niet blijvend
Het hielp, iets. Want uiteindelijk komt de blauwalg toch op. “Dat is inderdaad zo”, geeft Den Hoed toe. “Het is haast niet te voorkomen. In 2016 hebben we in het Wilhelminapark in Rijswijk de hele plas drie maanden lang drooggelegd en daarna weer helemaal gevuld met regenwater. Toen bleef de blauwalg even weg, maar ook daar boekten we geen blijvend resultaat. Over het algemeen kun je zeggen dat in plassen waar wij maatregelen hebben genomen, het aantal weken zwemplezier is toegenomen. Maar, het blijft een hardnekkig probleem. Anders dan in een zwembad kun je buiten de waterkwaliteit maar beperkt beïnvloeden: het blijft natuur.”

Nutriënten verminderen
Het onderzoek naar bestrijding van de blauwalg gaat door. “Er wordt door de waterschappen, de STOWA, de WUR en ander partijen veel onderzoek gedaan”, weet Den Hoed. “Wij stemmen met elkaar af en delen kennis.” “Structureel bestrijden van blauwalg gaat het best door het verminderen van de nutriëntenbelasting door landbouw, afvalwater en industrie”, stelt Wageningen Universiteit. Maar dit is een aanpak van de lange termijn.
Wat niet wegneemt dat er al van alles is geprobeerd: olie- en bellenschermen om de drijvende laag in te dammen, het wegzuigen ervan, chemische middelen zoals waterstofperoxide, en vlokmiddelen, het verwijderen van bodemwoelende vissen en zelfs het doden van blauwalg met behulp van ultrageluid, zoals onlangs in een Zoetermeerse plas. De resultaten varieerden van ‘geen effect’ (bijvoorbeeld het ultrageluid) tot ‘enig effect’(waterstofperoxide, en vlokmiddelen).
“In Delfland loopt op dit moment een pilot in Put te Werve in Rijswijk, waar het water door big bags wordt geleid waarin fosfaten zich moeten hechten aan ijzerzand”, weet Den Hoed.

Zelf doen
Kunnen recreanten misschien zelf nog iets doen om de situatie te verbeteren? “Jazeker. Zo is het belangrijk dat hondenpoep bij de plas opgeruimd wordt en dat mensen ook zelf niet in het water hun behoefte doen. Voer ook geen watervogels en gebruik geen lokvoer als je gaat vissen. Spoel je goed af als je in natuurwater hebt gezwommen en kijk op zwemwater.nl voor je gaat zwemmen.”