75 jaar ná de bevrijding: mei 1946

DELFT - Maandelijks doet historicus Ingrid van der Vlis verslag van de gebeurtenissen in Delft van 75 jaar geleden. Hoe pakken de Delftenaren hun leven weer op na de Tweede Wereldoorlog? Dit is de laatste aflevering.

Deze maand staat bol van verwachtingen. Er zijn eindelijk weer Tweede Kamerverkiezingen en oorlogsheld Winston Churchill bezoekt het land, pratend over wereldvrede. De overheid besluit een groot aantal geïnterneerden vrij te laten, het wordt tijd om via verzoening het evenwicht in de samenleving te herstellen. Niet iedereen is daar trouwens al aan toe; in Delft vindt deze maand nog een vergeldingsaanslag plaats.

Toe aan verandering
Op zaterdag 4 mei is Delft om 11 uur ‘s morgens één minuut stil, ‘s middags legt de burgemeester een krans bij Jaffa en ‘s avonds is het feest. Herdenken en feestvieren gebeurt nog op dezelfde dag. Het bevrijdingsfeest wordt op 13 mei nog eens dunnetjes overgedaan. Op die dag rijdt de Britse regeringsleider Winston Churchill in een open auto over de rijksweg langs Delft. Hij toert al een week door het land, vooral om enthousiasme te wekken voor de onlangs opgerichte Verenigde Naties. Als alle landen samenwerken, dan moet wereldvrede mogelijk zijn. De sfeer is optimistisch, iedereen snakt naar zo’n positieve verandering.
Zo wordt er ook reikhalzend uitgekeken naar de Tweede Kamerverkiezingen van een paar dagen later, voor het eerst in negen jaar tijd. De verwachting is dat de verkiezingen een grote doorbraak zullen brengen en dat de verzuiling heeft afgedaan. In Delft organiseert krant Veritas een speciale uitslagenavond op de Markt. Daar klinkt de hele avond muziek en worden met een projector de binnenkomende uitslagen op een groot scherm vertoond. Iedereen op dat stampvolle plein ziet dat er eigenlijk helemaal niet zoveel verandert. Katholiek, protestants, liberaal of socialistisch - vrijwel iedereen stemt op een partij uit de eigen zuil. Alleen de communisten zorgen voor een verrassing; zij gaan van drie naar tien zetels.

Verzoening of vergelding
Een belangrijk verkiezingsthema is de berechting van collaborateurs. Die gaat traag, en een groot deel van hen wordt daarom in het voorjaar van 1946 vrijgelaten. De overheid kan het onderhoud van tienduizenden geïnterneerden niet meer betalen. Daar komt bij dat veel zogenoemde ‘lichte gevallen’ waarschijnlijk lage straffen opgelegd zullen krijgen, korter in ieder geval dan de tijd die zij nu al vastzitten. In een oud schoolgebouw aan de Doelenstraat 49 komt een doorgangshuis om deze Delftenaren weer terug naar de samenleving te begeleiden. Zij zijn vaak berooid; veel huizen zijn na de bevrijding geplunderd.
Het schuurt soms als voormalige NSB’ers hun plek weer innemen in de stad. Vooral oud-verzetslieden hebben moeite met deze gang van zaken. Zij hebben hun leven op het spel gezet tijdens de oorlog en zagen kameraden sneuvelen. Dan valt het niet altijd mee als de samenleving dóór wil en verzoening predikt. Zo kan een oud-lid van de Binnenlandse Strijdkrachten niet aanzien hoe een bakker gewoon weer aan het werk gaat. Hij werpt op 19 mei een handgranaat in diens bakkerszaak aan de Molslaan naar binnen. Er vallen op dat moment geen gewonden. Dat gebeurt wel bij een tweede aanslag een paar weken later. Ook dan ontploft een handgranaat, echter wrang genoeg in de handen van degene die ‘m werpt. De meeste Delftenaren beschouwen het als een incident met louter verliezers.

Wederopbouw
Optimistischer van aard is de viering van 700 jaar stadsrechten van 25 mei tot 1 juni. Een openluchtspel, kermis op de Markt, voorstellingen van circus Renz en diverse sportevenementen maken Delft even een toeristische hotspot. De schaarste is niet opeens weg en de goed-foutdiscussie speelt zeker nog een rol, maar de feestweek geeft overduidelijk een flinke dot positieve energie. Delftenaren lijken klaar voor een nieuwe start, zij gaan aan de slag met de wederopbouw van hun stad.

Een jaar lang verscheen bij Stadsarchief Delft wekelijks een Bevrijdingsbulletin over de actualiteit van exact 75 jaar geleden, een project dat mogelijk werd gemaakt door het Mondriaanfonds. Alle Bevrijdingsbulletins zijn terug te lezen op: www.stadsarchiefdelft.nl/bevrijdingsbulletins.