Aanpak bijstandsfraude Gemeente Delft ligt onder vuur

De gemeente Delft figureerde niet bepaald positief in een artikel over de 'doorgeslagen jacht op de bijstandsfraudeur' in De Volkskrant van 16 juni. Zowel oppositiepartij Onafhankelijk Delft als coalitiepartij D66 hebben nu vragen aan het College gesteld. De onderliggende toon is bij beide partijen hetzelfde: willen we zo met mensen omgaan?

Door Esdor van Elten

Nee, het loog er niet om, het relaas van de Delftse Sandia: op basis van een anonieme tip werd zij in 60 dagen tijd maar liefst 97 keer bespied door vier rechercheurs van de sociale recherche. Camera's, achtervolging in de auto en zelfs een ondervraging van haar 9-jarige zoon; geen middel werd geschuwd om 'de feiten' boven water te krijgen. Het ging hierbij om de kwestie of de buurman niet dusdanig vaak bleef slapen dat er sprake was van samenwonen. Want Sandia zat in de bijstand en dan zou er dus sprake zijn van uitkeringsfraude. De zaak kwam voor bij meerdere rechtbanken en uiteindelijk werd Sandia vrijgesproken. Maar het kwaad is al geschied. Hoewel ze inmiddels uit de bijstand is, worstelt ze nog steeds met een trauma als gevolg.

Onwenselijk
Reden genoeg voor Onafhankelijk Delft (OD) en D66 om hierover collegevragen te stellen "Dit is een bizar verhaal", vindt Lidewei Timmermans van OD. "We vragen ons om te beginnen af of dit de normale gang van zaken is als het gaat om het opsporen van bijstandsfraude in Delft, en om hoeveel soortgelijke gevallen het per jaar gaat. Maar belangrijker nog is de vraag of dit wel kan: op welke rechtsgronden is het gebaseerd, wie neemt hier beslissingen over en wie houdt hier toezicht op? Het gaat over zeer ingrijpende zaken."
De (dis)proportionaliteit is ook één van de redenen dat D66 als eerste collegevragen indiende. Maar fractievoorzitter Christine Bel laat er ook geen misverstand over bestaan: "Dit is onwenselijk en een voorbeeld van hoe het niet moet." Saillant is natuurlijk wel dat D66 de afgelopen jaren deel uitmaakte van de coalitie, zodat de partij nu feitelijk vragen stelt bij haar eigen beleid. "Dat is het juist", antwoordt Bel desgevraagd: "Deze handelswijze is bij mijn weten niet in lijn met de beleidsnota's die we ooit hebben afgesproken of met de motie dat de mens centraal moet staan en niet de regels, die breed werd aanvaard. En waarom is de gemeente naar de rechter gegaan en ook nog eens in beroep? Dat wil ik graag weten en de wethouder moet wat mij betreft wel met een steekhoudend verhaal komen."
Daar komt bij dat uit onderzoek blijkt dat heel veel fraudegevallen eerder hun oorsprong hebben in nalatigheid of fouten door complexe regels. "Dit is een kwetsbare doelgroep waar laaggeletterdheid en lage opleiding veel voorkomt", aldus Christine Bel. "Reden te meer om hier heel voorzichtig mee om te gaan."

Proportioneel
Natuurlijk. Fraude moet opgespoord, zeggen beide partijen. En wie verder vraagt, merkt dat ook bijstandsgerechtigden dat beamen. "Maar de maatregelen moeten wel proportioneel zijn. "En zelfs als dit mág moet je je afvragen of je het moet wíllen. In deze casus blijkt dat de werkwijze niet alleen enorm veel geld heeft gekost, maar ook nog eens een mensenleven heeft verwoest", aldus Bel.
Wat dat betreft wil D66 ook graag weten of deze, en wellicht andere mensen in vergelijkbare situaties, compensatie hebben gekregen voor het doorstane leed.
OD wil daarnaast duidelijkheid over wat de praktische gevolgen van deze zaak zijn: "De inzet van technische hulpmiddelen ter opsporing van fraude zal strenger tegen het licht gehouden worden," stelt de gemeente Delft na de verloren rechtszaak. Maar welke maatregelen worden er nu getroffen? En hoe zit dat met de niet-technische maatregelen, zoals autoachtervolgingen?

De antwoorden op de collegevragen worden begin juli verwacht.

Bijstander is slecht af
De jacht op bijstandsfraude grijpt diep in bij de betrokkenen. Opvallend is dat veel onderzoeken worden gestart aan de hand van een anonieme tip. Veel gemeentes, ook Delft, moedigen bewoners actief aan verdachte zaken te melden.
De mogelijkheden van de sociaal rechercheurs lijken bijna onbegrensd. Sociaal rechercheurs zijn Buitengewoon Opsporingsambtenaar (BOA) in dienst van de gemeente.
Bij vermoeden van fraude (maar dat kan soms dus een anonieme tip zijn) mag de sociale recherche zonder de verdachte op de hoogte te stellen buurtonderzoek doen en getuigen horen. Ook een al dan niet aangekondigd huisbezoek valt onder de mogelijkheden. In overleg met de officier van justitie mogen ook verregaande opsporingsmethoden gebruikt worden,
"Een bijstandsgerechtigde is slechter af dan een dief", stellen sommige juristen dan ook.