Maandag wasdag
DELFT - De koude oorlog. Oost en West staan lijnrecht tegenover elkaar en zijn verwikkeld in een wapenwedloop. De angst voor elkaar is groot. Naast de strijd om de beste en meest geavanceerde wapens werkt men tevens aan verdedigings- en waarschuwingssystemen. Onderdeel van de middelen om burgers te waarschuwen bij een mogelijke luchtaanval was de sirene. Door het plaatsen van sirenes kon men in geval van een luchtaanval of ramp een groot deel van de burgerbevolking bereiken. Teneinde ervoor te zorgen dat het systeem goed bleef functioneren werd eenmaal per maand, op maandag om 12.00 uur precies, het netwerk van sirenes getest. Bij hapering of algehele uitval van een nabijgelegen sirene wordt het publiek verzocht dit bij de brandweer te melden. In de volksmond had men het dan ook niet over het luchtalarm, maar over de sirenes. Het werd 1989, het jaar waarin de Berlijnse muur werd geslecht. De wederzijdse angst tussen Oost en West nam af en men begon voorzichtig toenadering tot elkaar te zoeken. In dit kader stopte men ook het maandelijks testen van het luchtalarm.
Lang heeft dit echter niet geduurd omdat men inzag dat in geval van calamiteiten een waarschuwingssysteem onontbeerlijk was. Dit resulteerde in het plaatsen van een geheel nieuw netwerk van sirenes; de zogenaamde WAS-palen. WAS staat voor Waarschuwings-Alarmerings-Systeem. Met de installatie van de WAS-palen werden ook de maandelijkse testen weer hervat. Wederom werd gekozen voor maandag om 12.00 uur precies. Hiermee is de eerste maandag van de maand verworden tot WAS-dag. De sirenes in heel het land loeien dan één minuut en zesentwintig seconden. Het publiek is van tevoren geïnstrueerd hoe te handelen wanneer de sirenes gaan in geval van een echte calamiteit. Aangeraden wordt naar binnen te gaan, ramen en deuren te sluiten en de tv of radio aan te zetten op een nieuwszender. Via deze kanalen kan de overheid vervolgens nadere instructies geven. Door op een tevoren afgesproken dag en tijdstip de sirenes af te laten gaan, weet de bevolking dat zij niets te vrezen hebben omdat het een test betreft. Wanneer er op de eerste maandag van de maand omstreeks 12.00 uur werkelijk een calamiteit plaatsvindt zullen de sirenes niet na één minuut en zesentwintig seconden stoppen maar continu blijven loeien. Op religieuze feestdagen en bij bijzondere omstandigheden wordt de maandelijkse test eenmalig overgeslagen. Denk bijvoorbeeld aan 4 mei wanneer de dodenherdenking plaatsvindt. In 2000 werd de test overgeslagen in verband met de vuurwerkramp die een groot deel van Enschede verwoest had.
Enige tijd heeft men de test slechts eenmaal per jaar gehouden. Ter bevordering van de bekendheid van het testen bij het grote publiek, besloot men dit terug te draaien en de maandelijkse tests te hervatten. Voordeel van het moderne alarmeringssysteem is dat de WAS-palen afzonderlijk van elkaar en op afstand geactiveerd kunnen worden. Hierdoor kan men in geval van een ramp zich beperken tot het gebied dat door de ramp getroffen of beïnvloed wordt. Dat activeren gebeurt door de plaatselijke brandweer. De laatste keer dat op nationaal niveau het WAS-systeem geactiveerd werd was met de ramp bij Tsjernobyl in 1986. Moderne tijden braken aan en men was van mening dat een systeem als het WAS verouderd en achterhaald was. Middels de huidige communicatiemiddelen zou het alarmeren van de burger veel sneller en vooral effectiever kunnen. Besloten werd het WAS-systeem per één januari 2020 te ontmantelen. Het waarschuwen bij calamiteiten zou voortaan plaatsvinden via de sociale media, geluidswagens, NL-alert en via zogenaamde calamiteitenzenders. Op deze wijze dacht men veel gerichter te kunnen alarmeren. Echter, geluidswagens zijn traag en hebben een beperkt bereik, terwijl veel ouderen niet of nauwelijks via de sociale media communiceren. Reden voor ouderenorganisaties aan de bel te trekken. Tevergeefs, want minister Ard van der Steur hield vast aan zijn besluit; de 4283 WAS-palen die Nederland rijk is worden definitief verwijderd.
Vanaf woensdag één januari 2020 zou het zover zijn; de sirenes zouden voor altijd zwijgen. Maar anno 2024 staan ze er nog steeds terwijl een nieuwe koude oorlog gaande is. Het onderwerp staat daarmee weer vol in de actualiteit. Een nieuwe datum werd geprikt: 2025. Maar met een nieuwe datum laaide ook de discussie opnieuw op en werden tegenstanders weer wakker geschud. Minister Yesilgöz is van mening dat in het meest gunstige geval het alarm door slechts 75% te horen is. Daarom wil zij het vervangen door NL-alert. Recent onderzoek door het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid wees uit dat de WAS-palen nauwelijks toegevoegde waarden hebben. Hiermee lijkt het lot van het Waarschuwings-Alarmerings-Systeem definitief bezegeld. Stuk voor stuk zullen de hoge WAS-palen met hun drie kenmerkende cilinders uit het Delftse en Nederlandse straatbeeld verdwijnen. Nooit meer zal het op de eerste maandag van de maand WAS-dag zijn. Weer iets weg wat ooit WAS.