Vondst van 'protestverf' over oude namen slotstuk van Pieter de Ruyter

DELFT - Pieter de Ruyter deed afgelopen zomer, voor zijn overlijden deze maand, nog een unieke historische vondst. Bij de restauratie van twee eeuwenoude 'regentenborden' van het Reinier de Graaf Gasthuis ontdekte de Delftse kunstschilder dat enkele met goud omrande namen als 'Graswinckel' en 'Van Bleyswijk' grof waren overgeschilderd.

Door: Henk de Kat

Samen met hun kleurrijke familiewapens bleek de vermelding van die voormalige ziekenhuis-bestuurders verstopt onder een dikke laag grijsgroene verf. Dankzij z'n grote geschiedkundige kennis wist De Ruyter meteen de verklaring. De overschildering moest een bewuste protestactie zijn geweest in de Franse tijd, rond 1800. Toen was 'Het Volk' aan de macht, tijdens de Bataafsche Republiek. Dat nieuwe gezag, dat overigens slechts kort heeft geduurd, moest niks hebben van oude, rijke en vaak Oranje-gezinde families. Daarom werd onder meer een verbod afgekondigd op gepronk met wapenschilden. Dus: rigoureus de verfkwast over zulke 'verfoeide symbolen van de monarchie'. Momenteel zijn die regentenborden, die dateren uit 1720 en 1755, weer te zien in hun oorspronkelijke staat. Met alle ooit weg geverfde namen er op - en met nu opnieuw de originele familiewapens erbij - hangen ze sinds kort in de Delftse nieuwbouw van het Reinier de Graaf Gasthuis, de huidige voortzetting van Nederlands oudste ziekenhuis (1252).
Deze week is over alle details van die opmerkelijke restauratie een ringband-boek uitgekomen. De initiatiefnemer en schrijver daarvan heeft deze publicatie echter zelf net niet meer kunnen meemaken. Vorige week vond onder grote belangstelling de uitvaart plaats van de 71 jaar geworden Pieter de Ruyter. "Hij was een gepassioneerd vakman", zei drs Judith Tegelaers, directeur van Erfgoedhuis Zuid-Holland, tijdens de afscheidsdienst. "Lopend door de Delftse binnenstad zie je daarvan vele voorbeelden."
Op internet is bovendien een wandelroute te vinden langs dertig gevelstenen van oude panden op onder meer de Markt, Boterbrug en Koornmarkt. Al die stenen zijn kleurrijk door Pieter de Ruyter opgeknapt, nadat hij eerst, zoals zijn stiel was, grondig onderzoek had gedaan naar de oorspronkelijke tinten. Tegelaers: "En ook het blinkend goud op de wijzerplaten van de Oude Kerk is door hem aangebracht."
Bij zijn allerlaatste karwei stuitte De Ruyter op die om politieke redenen deels overgeverfde Delftse ziekenhuis-historie. "Puur toeval dat we dat hebben opgemerkt", vertelt Jan Hoekstra. Hij, een secure Delftse letterschilder, was afgelopen augustus samen met Pieter de Ruyter in diens werkplaats bezig met zijn aandeel in de restauratie van de 'regentenborden', toen het hoge zomerlicht in de Donkerstraat er toevallig langs streek. "Kijk nou eens, zei Pieter tegen me, wijzend op lichte schaduwen. Er zitten reliëf-figuren onder die verflaag." Daar moest de Delftse meester-restaurator meteen meer van weten. Hoekstra: "In de vrije avonduren heeft personeel van het Reinier de Graaf Gasthuis een bord gescand met röntgen-apparatuur. Op die foto's zagen we vage figuren en ook zwarte vormen opdoemen. "Dat zwarte is bladgoud", concludeerde Pieter prompt, "en daarop staan namen."
In de weken erna werd de ruim tweehonderd jaar oude Republikeinse protest-verflaag behoedzaam verwijderd, in De Ruyters atelier in de binnenstad. Zo kwamen ze weer aan het daglicht: de namen van vroegere ziekenhuis-bestuurders ('regenten' genoemd) zoals Hoppesteyn van Leeuwen (1706-1724), Bosschaart (1715-1727) en Boogert (1752-1763), plus de contouren van hun 'schilden', kleurige familiewapens.
"We vonden de ontdekking van die overschildering een cadeautje, en het 'hoe en waarom' ervan kenmerkend voor een bepaalde periode in de vaderlandse geschiedenis", zegt Jan Hoekstra over de in opdracht van het ziekenhuis uitgevoerde renovatie, waaraan ook houtconservator Ton van Loon meewerkte. Hoofdaannemer Pieter de Ruyter was er letterlijk en figuurlijk mee verguld. Op de ooit overgeverfde zijpanelen werd opnieuw bladgoud aangebracht, gescheurde planken werden vakkundig 'geheeld', verdwenen wapenschilden en delen van namen werden met minutieuze penseelstreken gereconstrueerd. Uiteraard in de ware kleuren van voorheen, na de gebruikelijke diepgaande studie ook daarnaar door De Ruyter. "Dat was zijn passie", zo kwam in toespraken bij de uitvaart naar voren: "Hij wilde altijd alles heel precies weten." Jan Hoekstra: "Hij zocht steeds naar het verhaal erachter."
De Ruyter heeft op zijn bevlogen wijze bijgedragen aan een zo verantwoord mogelijke restauratie van tal van belangrijke gebouwen in Nederland, zoals Huis ten Bosch, het Rotterdamse stadhuis aan de Coolsingel en de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. In zijn eigen stad Delft tekende hij ook voor de fraaie opknapbeurt van de gevelstenen in de poort van het Kruithuis en het Hofje van Gratie. Zijn slotstuk, de regentenborden, zijn nu te zien in het gebouw 'De Gravin' van het Reinier de Graaf Gasthuis.